Azrail

Soru

Ölüm meleği her diri varlığın canını almakta mıdır?

Kısa Cevap

Hadislerin genel ifadesinden anlaşıldığı kadarıyla ölüm meleği (Azrail) canları almakla görevlidir ve her canlı varlığın canını o almaktadır.

Ancak önemli olan bütün canlıların canını alanın Allah olduğunu bilmektir. Onun uyguladığı sünnet gereği bu iş belli araçlar vasıtasıyla gerçekleşir. Bu vasıta ölüm meleği olabileceği gibi diğer vasıtalar da olabilir.

Ayrıntılı Cevap

Kur’an’da şu âyet yer almaktadır:

“Allah canları ölüm zamanı alır.”[1]

Yüce Allah bu âyette canları alma işini kendisine isnat etmiştir. Allah kelimesi “yetevvefa” sözcüğünden önce geldiği için bu bir çeşit sınırlamayı ifade eder. Yani canları almak yalnız Allah’ın işidir, başkalarının değil.[2]

Ancak Kur’an’ın diğer âyetlerinden, Yüce Allah’ın dünyanın işlerini bir takım melekler vasıtasıyla yönettiği anlaşılır. Nitekim Allah, Naziat Sûresinin beşinci âyetinde şöyle buyurur:

“Yemin olsun işleri Allah’ın emriyle yöneten meleklere.”

Bu yüzden meleklerden bir gurup ve onların başında[3] ölüm meleği canları almakla görevlidirler.[4]

Kur’an bu konuda şöyle buyurmaktadır.

“De ki, canınızı almakla görevli olan melek canınızı almaktadır.”[5]

Ve yine buyuruyor ki:

“Sizden birinizin ölüm zamanı gelince bizim melekler onun canını almaktadır.”[6]

Eğer bu iki âyeti birinci âyetle bir arada incelemeye kalkarsak şöyle bir sonuç ortaya çıkar: Canları almak işi asıl olarak Allah’a aittir, başkalarına değil. Onun izniyle Meleku’l-mevt (Ölüm meleği) bunu üstlenir ve diğer melekler de ölüm meleğinin yardımcıları olarak onun izniyle bu görevi üstlenirler.[7] Buna göre evrendeki bütün işler Allah’ın ve onun emrini icra eden meleklerin veya diğer varlıkların vasıtasıyladır.

Bir hadiste yer aldığına göre, biri İmam Sâdık’a (a.s) şöyle sordu: Yüce Allah Kur’an’da “Allah canları ölüm zamanı alır.” buyuruyor ve diğer yandan “De ki, canınızı almakla görevli olan melek canınızı almaktadır.”[8] buyuruyor ve yine buyuruyor ki: “Sizden birinizin ölüm zamanı gelince bizim melekler onun canını almaktadır.” Dünyada binlerce kişi aynı anda ölmektedir. Ölüm meleğinin aynı anda bunların hepsinin canını alması nasıl mümkündür? İmam cevabında şöyle buyurdu:

“Yüce Allah ölüm meleğine bir takım yardımcılar yaratmıştır. Ölüm meleği onların amiri sayılır. Onlardan her birini bir işle görevlendirir. Buna göre hem o ölüm meleği ruhları almaktadır, hem de o melekler. Yüce Allah alınan ruhları Ölüm meleğinden almaktadır.”[9]

Mülhit bir kişi Hz. Emiru’l-Muminin Ali’ye (a.s) gelerek “Kur’an’da çelişki vardır” dedi. “Çünkü bir yerde Allah’ın insanların canlarını aldığını söylüyor, diğer yerde ölüm meleğinin bu işi yaptığını açıklıyor, başka bir yerde de meleklerden bir grubun bu görevi yaptığını söylüyor.” İmam Ali (a.s) şöyle buyurdu:

“Ölüm meleğinin rahmet ve azap meleklerinden oluşan bir takım yardımcıları vardır. Onların işi ölüm meleğinin işi sayılır ve yaptıkları işler ölüm meleğine isnat edilir. Ölüm meleğinin işi de Allah’ın işi sayılır. Çünkü Allah canları almaktadır. O vermek, esirgemek, mükâfat ve azap etmeği de istediği kimsenin eliyle gerçekleştirir. O’nun görevlilerinin işi, O’nun işi sayılır. Nitekim Kur’an şöyle buyurmaktadır: “Allah bir şeyi istemedikçe siz isteyemezsiniz.”[10] [11]

Başka bir ifadeyle (genelde) ölüm meleği doğrudan canları almak yolunda bir girişimde bulunmaz. Bunu yardımcıları vasıtasıyla gerçekleştirir. Bütün sebepler, gücünü Allah’tan aldığı ve O’nun tedbiriyle hareket ettiği için her işi Allah’a isnat etmek mümkündür. O işi diğer vasıtalara, örneğin ölüm meleğine ve onun yardımcılarına isnat etmek de mümkündür. Demek ki doğrudan bir işi yapan, sebebe bir işi isnat etmenin yanı sıra, o işi aradaki vasıtalara ve son sebep ve yaratıcı olan Allah’a isnat etmek de mümkündür. Nitekim bir savaşta kazanılan zafer ve başarıyı hem askerlere, hem orta rütbeli komutanlara, hem de baş komutana isnat etmek doğrudur.

Bu mukaddimeyi dikkate alarak sorunun cevabına geçelim:

İnsan dışındaki diğer canlıların ruhlarını kim alır?

Hz. Emiru’l-Muminin Ali (a.s) bir hadiste şöyle buyuruyor:

“Şu kadarını bilmen yeter ki, dirilten ve öldüren Allah’tır. O, canları istediği kimselerin eliyle alır; meleklerle veya meleklerden başka yaratıklar vasıtasıyla.” [12]

Yani önemli olan şunu bilmektir ki Allah yaptığı her işi belli araçlar vasıtasıyla yapmaktadır. Bu vasıta ölüm meleği olabileceği gibi başka bir vasıta da olabilir. Evet, başka bir rivayete göre Peygamber (s.a.a) miraca çıktığında Azrail’e şöyle sordu:

“Sen ölen ve ölecek olan herkesin canını alıyor musun?” O “Evet…” dedi. “Bütün dünya ve Allah’ın bana musahhar ettiği her şey, benim yanımda elinde bir sikke olan ve onu istediği şekilde çevirebilen kimse gibidir. Ben dünyanın bütün evlerine günde beş defa uğruyorum. “[13]

Bu hadisin genel açıklaması ölüm meleğinin insan olsun olmasın bütün canlı varlıkların canını aldığı ihtimalini güçlendirmektedir.

–—

^[1]      Zümer, 42.

^[2]      Tabatabâî, Muhammed Hüseyin, Tefsir-i Mizan (tercüme) c. 17, s. 407.

^[3]      Çünkü meleklerin varlık mertebeleri birbirlerinden farklıdır. Bu arada Azrail (meleku’l-mevt), canları almak için emri altında olan meleklerden daha yüksektir.

^[4]      Mekarim Şirazî, Nâsır, Tefsir-i Numûne, c. 17, s. 140.

^[5]      Secde, 11.

^[6]      En’am, 61.

^[7]      Tabatabâî, Muhammed Hüseyin, Tefsir-i Mizan (tercüme) c. 17, s. 407.

^[8]      Nahl, 32.

^[9]      Şeyh Saduk, Men la Yehduruhu’l-Fakih, c. 1, s. 136.

^[10]    İnsan, 20; Tekvir, 29.

^[11]    Meclisî, Biharu’l-Envar, c. 6, h. 1, s. 140.

^[12]    A.g.e., 6. Hadis, s. 143.

^[13]    A.g.e., 6. Hadis, s. 141.